Νοσταλγία για την χαμένη “Εστία”

Στον λόγο του “Χτίζειν, Κατοικείν, Σκέπτεσθαι”, ο Martin Heidegger, τονίζει την άμεση σχέση της ανθρώπινης ύπαρξης με την κατοικία και την εμπρόθετη τεχνολογική πράξη, το χτίσιμο. Το “εγώ είμαι”, το “ich bin”, συνδέεται με την αγγλοσαξονική λέξη bauen – χτίζω, αλλά και κατοικώ (απ’ όπου και neighbor – γείτονας, gebur – κάτοικος κλπ). Σχετίζεται επίσης με το “Μέσα στον κόσμο-Είναι”. Το “είμαι”, δηλαδή δηλώνει τον τρόπο που “κατοικώ”, μέσα στον κόσμο, στη γη, κτίζοντας, δημιουργώντας, καλλιεργώντας και οικοδομώντας. Το να “κατοικείς”, σημαίνει για τον Heidegger, “το κατά φύσιν ζην” να βρίσκεσαι σύμφωνα με τη Φύση, πάνω στη Γη, υπό τον Ουρανό, ανάμεσα σε θνητούς και απέναντι στους Θεούς.

Για τον Heidegger, το κατοικείν και το κτίζειν είναι έννοιες άρρηκτα συνδεδεμένες για την αρμονία του κόσμου μας και σήμερα έχει διασπαστεί αυτή η ενότητα με αποτέλεσμα ένα ανθρώπινο βιωτικό αδιέξοδο. Το κατοικείν ως ερώτημα σχετιζόμενο με το είναι μας αντικαθίσταται από την δραστηριότητα ανέγερσης οικοδομών. Αυτός ο μετασχηματισμός, οδήγησε σε μία ολέθρια τεχνική (αλλά ά-τεχνη) εξέλιξη, που δεν καλύπτει την πληρότητα της ουσίας της έννοιας “εστία” και καταπιέζει τους ανθρώπους, απομακρύνοντας τους από το συνεκτικό όλο της αισθητικής και της αρμονικής ισορροπίας. Η κενή και απάνθρωπη αρχιτεκτονική απομονώνει τον άνθρωπο από τη φύση του, την Ταυτότητά του και την αληθή αντίληψη της “πατρίδος”.

Στο “Μονοπάτι” το 1949 ο Heidegger συγκεκριμενοποιεί τον οικολογικό του προσανατολισμό, έχοντας δεχτεί επιρροές από τους Γερμανούς ρομαντικούς και κυρίως τον ο Holderlin. Γράφει συγκεκριμένα ότι είναι μάταιο οι άνθρωποι να προσπαθούν να κυριεύσουν τον κόσμο όταν τα σχέδιά τους δεν εναρμονίζονται με το μήνυμα του “μονοπατιού”. Το μήνυμα αυτό είναι η θέαση της ουσίας του “κατά φύσιν ζην”, η αίσθηση του ανοιχτού ορίζοντα, η βίωση της εξαιρετικής ευτυχίας μέσα στη φύση, ένα “ξύπνημα” του ανθρώπου που βρίσκεται σε αρμονία με αυτήν.

“Η πραγματική κρίση έγκειται στο ότι οι θνητοί ενδιαφέρονται πάντα για την κατοικία ενώ θα πρέπει πρώτα να μάθουν να ζουν. […] Το κατοικείν πρέπει να είναι ο σκοπός στον οποίον αποβλέπει το κάθε κτίζειν.“

“Προσπαθούμε να σκεφτούμε την ουσία του κατοικείν. Το επόμενο βήμα σε αυτήν την πορεία θα ήταν να θέσουμε το ερώτημα: σε τί κατάσταση βρίσκεται το κατοικείν στην επισφαλή εποχή μας; Παντού ομιλούμε και δικαίως, περί της στεγαστικής κρίσεως. Δεν περιοριζόμαστε μόνο σε λόγια, προχωρούμε και σε έργα. Προσπαθούμε να ξεπεράσουμε την κρίση δημιουργώντας νέες κατοικίες, ενθαρρύνοντας την οικοδομική δραστηριότητα, οργανώνοντας την όλη ανοικοδόμηση. Όσο σκληρή και επίπονη, όσο ανασταλτική και απειλητική κι αν παραμένει, η αληθινή στεγαστική κρίση, δεν συνίσταται πρωταρχικώς στην έλλειψη κατοικιών. Η καθαυτό στεγαστική κρίση είναι, πολύ πίσω στο χρόνο, παλαιότερη από τους παγκόσμιους πολέμους και τις καταστροφές, παλαιότερη επίσης από την αύξηση του πληθυσμού της γης και την κατάσταση των βιομηχανικών εργατών. Η πραγματική κρίση έγκειται στο ότι οι θνητοί ενδιαφέρονται πάντα για την κατοικία ενώ θα πρέπει πρώτα να μάθουν να ζουν [κατοικούν]. Τί θα συνέβαινε όμως εάν η ανεστιότητα [Ατοπία] του ανθρώπου συνίστατο στο γεγονός ότι αυτός δεν σκέπτεται ακόμη την στεγαστική κρίση ως κρίση; Από τη στιγμή όμως που ο άνθρωπος σκέπτεται την ανεστιότητα, αυτή δεν συνιστά πλέον μιζέρια. Εάν το σκεφτούμε ορθώς και επιλέξουμε ορθώς, τότε η ανεστιότητα είναι η μοναδική σκέψη η οποία καλεί τους θνητούς να εισέλθουν στην έννοια του κατοικείν. Πώς αλλιώς πραγματικά μπορούν οι θνητοί να ανταποκριθούν σ’ αυτή την σκέψη παρά επιχειρώντας από την πλευρά τους να προσδώσουν στο κατοικείν την πληρότητα της ουσίας του; Το επιτελούν όταν κτίζουν με αφετηρία το κατοικείν και σκέπτονται χάριν του κατοικείν.”

-Martin Heidegger-