Αγροδασοπονία: Μια νέα χρήση γης

Λύση στη μείωση της απόδοσης των καλλιεργειών, συνεπεία της κλιματικής αλλαγής, μπορεί να δώσει η αγροδασοπονία, ο συνδυασμός δηλαδή δένδρων και γεωργικών καλλιεργειών ή και βόσκησης στην ίδια επιφάνεια. Άλλωστε, τα δέντρα, χρησιμοποιήθηκαν σε συστήματα συγκαλλιεργειών από τα πρώτα στάδια της ανάπτυξης της γεωργίας σε ολόκληρο τον πλανήτη με παράδειγμα τους εικονογραφημένους παπύρους και περιγραφές όπου τεκμηριώνεται η ύπαρξη πολύπλοκων περιβολιών-κήπων στην Εγγύς Ανατολή, όπως και στις τροπικές περιοχές, που έλκουν την καταγωγή τους από το 7.000 π.Χ.

Η ένταση και η διάρκεια των βροχοπτώσεων που αποτελούν επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής, συμβάλλουν στη διάβρωση των εδαφών, με την απόσπαση επιφανειακού εδαφικού υλικού από μία θέση, τη μεταφορά του υλικού αυτού από φυσικούς παράγοντες (νερό ή άνεμο) και την απόθεση του σε νέες θέσεις ως ίζημα με τελικό αποδέκτη τη θάλασσα. Όμως τα φυτά με τις ρίζες τους δημιουργούν ένα είδος πλέγματος που συγκρατεί το έδαφος. Όσο πιο εκτεταμένο το ριζικό σύστημα, τόσο περισσότερο χώμα συγκρατεί γύρω του», διευκρίνισε ο κ.Σαρόπουλος.

Επιπλέον, τα δένδρα καλύπτουν μεγαλύτερο τμήμα του εδάφους και σε μονιμότερη βάση, μειώνοντας την ταχύτητα πρόσπτωσης της βροχής στο έδαφος και δημιουργούν μεγαλύτερη διήθηση που οφείλεται στις διακλαδώσεις των ριζών και στις στοές των σκουληκιών, εντόμων, ποντικών και άλλων ζώων.

«Πουθενά στο φυσικό περιβάλλον δεν υπάρχει η επανάληψη χιλιάδων πανομοιότυπων γενότυπων και ποτέ δεν συναντούμε εκτάσεις εκατοντάδων ή χιλιάδων στρεμμάτων φυσικής βλάστησης με ένα μόνο είδος», διαπίστωσε ο κ.Σαρόπουλος, στην ημερίδα με θέμα «Αγροδασοπονία: Μια νέα χρήση γης.», που διοργάνωσε το Γεωτεχνικό Επιμελητήριο Ελλάδας / παράρτημα κεντρικής Μακεδονίας. Kατέληξε ότι «η συνύπαρξη δέντρων και ετήσιων καλλιεργειών ή αμπέλου είναι σύνηθες και χαρακτηριστικό στοιχείο του Ελληνικού τοπίου που δυστυχώς τείνει να περιοριστεί τις τελευταίες δεκαετίες».

Στα πλεονεκτήματα των αγροδασικών συστημάτων αναφέρθηκε από την πλευρά του ο Δρ. Κωνσταντίνος Μαντζανάς στο Εργαστήριο Λιβαδικής Οικολογίας της Σχολής Δασολογίας και Φυσικού Περιβάλλοντος του ΑΠΘ.

Όπως τόνισε, η συνύπαρξη δέντρων με καλλιέργειες αποφέρει σταθερό εισόδημα από ξυλεία, φρούτα και καρπούς και αποτελεί τροφή για τα ζώα. Παράλληλα τα δέντρα συμβάλλουν στην απορρόφηση νερού και θρεπτικών ουσιών, στη δέσμευση του αζώτου, στη σκίαση, στη προστασία από τη διάβρωση, βελτιώνουν τις εδαφικές παραμέτρους και αυξάνουν την ικανότητα του εδάφους να αποθηκεύει περισσότερο νερό. Κάνοντας, τέλος, μια ιστορική αναδρομή χρήσης της αγροδασοπονίας, σημείωσε ότι οι μικτοί κήποι-περιβόλια, ήταν διαδεδομένοι στην Ασία, όπως μνημονεύεται σ’ ένα καταστατικό χάρτη της Ιάβας, του 860 μ.Χ., όπως και στην Κεντρική Αμερική για αιώνες.

Στο τέλος του 19ου αιώνα, αναπτύχθηκε στη Βιρμανία ένα σύστημα εγκατάστασης φυτειών δασικών δέντρων με πολύτιμη ξυλεία «Teak», που διαδόθηκε και σ’ άλλα τμήματα της Βρετανικής αυτοκρατορίας, γνωστό με τον όρο Taungya ενώ από τον πρώτο Μινωικό πολιτισμό στην Κρήτη (2000 π.χ.) υπάρχουν πληροφορίες ότι 100.000 γιδοπρόβατα ανήκαν στο παλάτι της Κνωσού, όπου η γεωργία ασκούνταν με τη μορφή της αγροδασοπονίας.

«Η ανάγκη όμως για μεγάλες ποσότητες ξυλείας δεν εξέλειπε ποτέ. Η διαρκής αυτή ανάγκη για καυσόξυλα, πασσάλους κλπ., για σκιά και προϊόντα από τα δέντρα, καθώς και η πεποίθηση και γνώση ότι τα δέντρα βελτιώνουν το έδαφος και το περιβάλλον, οδήγησε τους αγρότες όχι μόνο να μην κόβουν αλλά και να φυτεύουν κι άλλα δέντρα είτε ντόπια είτε εισαγόμενα. Αυτό πρέπει να αποτέλεσε την απαρχή της παράδοσης που υφίσταται ακόμη και σήμερα σε πολλές περιοχές της Ελλάδας», κατέληξε ο κ.Μαντζανάς.

Η Δασογεωργία είναι μια καλλιεργητική πρακτική από το παρελθόν που έρχεται ξανά στο προσκήνιο, για να αποτελέσει επένδυση στο μέλλον, συμβαδίζοντας με τις επιταγές της εποχής. Με επίκεντρο τη Ν. Γαλλία, χιλιάδες Ευρωπαίοι αγρότες στρέφονται ή επιστρέφουν στη δασογεωργία, στη διατήρηση δηλαδή των δένδρων μέσα ή γύρω από καλλιεργημένα χωράφια, αναγνωρίζοντας και πάλι την οικολογική και οικονομική σημασία τους. Στο παρελθόν, η δημιουργία φυτείας σε χωράφι αποτελούσε παράδοση και στην χώρα μας. Στην Πελοπόννησο μάλιστα πριν από τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο οι οικογένειες προίκιζαν την κόρη που γεννιόταν με τη φύτευση δένδρων π.χ. κυπαρίσσια, που θα έδιναν την ξυλεία για τα έπιπλα του σπιτικού της όταν θα παντρευόταν. Η παράδοση αυτή στην Ελλάδα και σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες ανατράπηκε μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, όταν επικράτησε το μοντέλο της εντατικής γεωργίας. Καθιερώθηκε η μονοκαλλιέργεια των γεωργικών φυτών και τα δένδρα που υπήρχαν μέσα στα χωράφια θυσιάστηκαν για να περάσουν τα αγροτικά μηχανήματα (τρακτέρ, μηχανές θερισμού κ.λπ.) και να κερδηθεί περισσότερη καλλιεργήσιμη γη.

Πρόσφατα, η εμφάνιση μιας νέας επιστήμης της «αγροδασοπονίας» αναγνώρισε τη σημασία της ύπαρξης των δένδρων εντός των καλλιεργειών. Ετσι η δασογεωργία ή τα δασογεωργικά συστήματα -μια μορφή αγροδασοπονίας- περιλαμβάνουν τη συγκαλλιέργεια στο ίδιο κομμάτι γης δασικών δένδρων με ετήσια ή πολυετή ποώδη φυτά με στόχο την καλύτερη αξιοποίηση των διαθέσιμων φυσικών πόρων, προσφέροντας παράλληλα αυξημένη παραγωγικότητα από τα χωράφια.

Η Ε.Ε. έχει αναγνωρίσει εδώ και εφτά χρόνια την αγροδασοπονία ως ξεχωριστή χρήση γης και την ενέταξε στην προγραμματική περίοδο 2007-2013 ως δασογεωργικό μέτρο για χρηματοδότηση. Αν και το υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης το αξιολόγησε θετικά το 2007, δεν το εφάρμοσε. Τον περασμένο Οκτώβριο το μέτρο εντάχθηκε πάλι, βελτιωμένο από την Ε.Ε., στην περίοδο 2014-2020 «προσφέροντας μια χρυσή ευκαιρία για την ελληνική γεωργία να το εφαρμόσει τώρα», όπως τονίζει ο ομότιμος καθηγητής Δασολογίας (ΑΠΘ) κ. Β. Παπαναστάσης.

Το μέτρο προβλέπει την οικονομική ενίσχυση γεωργών (επιδότηση 80%) για να φυτέψουν σε ιδιόκτητα χωράφια που καλλιεργούν οι ίδιοι ή ενοικιάζουν, δασικά δένδρα που παράγουν υψηλής ποιότητας τεχνική ξυλεία. Τέτοια δένδρα είναι τα «ευγενή πλατύφυλλα», καρυδιά, καστανιά, αγριοκερασιά, ψευδοπλάτανος, σορβιά, φλαμουριά, φράξος. Προϋπόθεση, ο γεωργός να καλλιεργεί το χωράφι και μετά τη φύτευση των δένδρων, επισημαίνει ο κ. Παπαναστάσης. Εκτός από τις δαπάνες φύτευσης το μέτρο ενισχύει οικονομικά και την περιποίησή τους (κλάδεμα) για τρία έτη μετά τη φυτεία ώστε να αναπτυχθούν αξιοποιήσιμοι κορμοί, ενώ «ο γεωργός θα εξακολουθεί να παίρνει και την επιδότηση που δικαιούται για την άλλη του γεωργική καλλιέργεια».

Ο κ. Παπαναστάσης τονίζει ότι το προσφάτως ιδρυθέν Ελληνικό Αγροδασικό Δίκτυο, υποψήφιο μέλος της European Agroforestry Assocation, έχει στόχο να πείσει την ελληνική κυβέρνηση να εντάξει το μέτρο στη νέα περίοδο, στο πλαίσιο του δεύτερου πυλώνα της ΚΑΠ. Επισημαίνει τρεις σημαντικές ωφέλειες: Οι γεωργοί, που θα ενταχθούν θα ενισχύσουν το εισόδημά τους γιατί θα επενδύσουν σε ένα δεύτερο μεγάλης αξίας προϊόν από το χωράφι τους, την τεχνική ξυλεία. Ευρωπαϊκές μελέτες έδειξαν ότι τα δένδρα μέσα στο χωράφι δεν επηρεάζουν σημαντικά τη γεωργική παραγωγή αν φυτευτούν σε γραμμές και κλαδεύονται τακτικά. Εξασφαλίζουν στο μέλλον σημαντικό εισόδημα στον γεωργό ή στα παιδιά του όταν υλοτομηθούν (π.χ. 20-40 έτη) που υπολογίζεται σε 20.000 ευρώ/στρέμμα.

Η Ελλάδα, όπως κι όλη η Ευρώπη είναι ελλειμματική σε ξυλεία υψηλής ποιότητας. Στη χώρα μας η ετήσια παραγωγή ανέρχεται σε 390.000 κ.μ. ενώ οι εισαγωγές ξεπερνούν τα 2.660.000 κ.μ./έτος με αποτέλεσμα η εισαγωγή προϊόντων ξυλείας να είναι η τρίτη ετήσια μεγαλύτερη δαπάνη συναλλάγματος (65 εκατ. ευρώ) μετά το πετρέλαιο και τα ζωικά προϊόντα.

Η φυτεία δένδρων σε χωράφια θα αλλάξει εντυπωσιακά το αγροτικό περιβάλλον, αμβλύνοντας τις αρνητικές επιπτώσεις της εντατικής γεωργίας και θα την καταστήσει περιβαλλοντικά βιώσιμη, καθώς τα δένδρα εμποδίζουν την αλάτωση των εδαφών, απορροφούν τα νιτρικά που έχουν κατακλύσει τα νερά ελληνικών πεδιάδων (ιδανική λύση π.χ. στη Θεσσαλία), βελτιώνουν τη γονιμότητα των εδαφών κ.ά.

Πηγές: Γη και Ελευθερία, εφημερίδες “Χανιώτικα Νέα“, “Καθημερινή“, Ελληνικό Αγροδασικό Δίκτυο.