Ποιος μπορεί να ξεχάσει την πρώτη φορά που άκουσε την εκπληκτική μουσική του Χολστ; Ειδικά την μνημειώδη αυτή σουίτα του “Οι πλανήτες”! Είναι δύσκολο να ξεχάσει κανείς αυτά τα δυνατά συναισθήματα, ιδιαίτερα στο άκουσμα του τρομερού “Άρη”. Είτε την αγαπάτε είτε την μισείτε, πρόκειται αναμφίβολα για μαγική, ισχυρή και υποβλητική μουσική.
Η ενέργεια του “Mars, the Bringer of War”, αποδίδεται από έναν πολεμικό εμβατηριακό ρυθμό. Η ενορχήστρωση του κομματιού είναι γεμάτη από χάλκινα πνευστά, δίνοντας στην μουσική μια απίστευτη ωμή δύναμη καθώς και μία αίσθηση κίνησης. Ο ήχος των τυμπάνων! Τα μανιώδη έγχορδα, που παράγουν έναν συμπαγή και σκληρό ήχο! Η μουσική αυξάνεται σε ενέργεια και ένταση μέχρι να φτάσει σε επίπεδο εκκωφαντικό, πριν καταλήξει σε μια επίσης δυναμική ολοκλήρωση. Μετά από πολλά χρόνια, εξακολουθώ να νιώθω μια πραγματική έξαψη ακούγοντας αυτό το κομμάτι. Και κάθε φορά παρατηρώ αυτή την συμβολική αντίθεση με το απαλό “Venus, the Bringer of Peace” που ακολουθεί το “Mars” στην σουίτα.
Δεν είναι τυχαίο ότι πολλοί σπουδαίοι μάγοι και φιλόσοφοι του 20ού και 21ου αιώνα έχουν ενσωματώσει βασικά τμήματα των Πλανητών στους διαλογισμούς και στις τελετές τους. Η μουσική είναι ιδιαίτερα κατάλληλη για διαλογισμό, ανάγνωση και σπουδαίο συμπλήρωμα στην πνευματική καλλιέργεια κάθε ανθρώπου.
Αλήθεια πού βρήκε αυτός ο άνθρωπος την έμπνευση για τη μουσική του; Από πού προερχόταν και ποια ήταν τα ενδιαφέροντα και η φιλοσοφία του;
Άρχισα να ενδιαφέρομαι περισσότερο για την πνευματική πλευρά του έργου του Γκούσταβ Χολστ όταν η δουλειά μου μ’ έφερε στην Αγγλία και στην πόλη των ιαματικών λουτρών, Τσέλτεναμ. Απροσδόκητα, εδώ ήταν η γενέτειρα του Χολστ. Μου κίνησε την περιέργεια να μάθω λίγα περισσότερα για αυτόν τον αινιγματικό άνθρωπο, με την μουσική του οποίου είχα μεγαλώσει.
Η γενέτειρά του, το Τσέλτεναμ, είναι μια μικρή και μυστηριώδης αγγλική πόλη που, τουλάχιστον τα τελευταία 130 χρόνια συνδέεται με πολύ σημαντικές προσωπικότητες του εσωτερισμού, όπως η Φλόρενς Φαρ (Χρυσή Αυγή / Θεοσοφική Εταιρεία), ο Γουίλιαμ Γκρέι (Εταιρεία του Εσωτερικού Φωτός / Ίδρυμα Sangreal), ο Μάρεϊ Χόουπ (The Atlanteans, κ.ά.), ο Τζαζ Κόλμαν (αποκρυφιστής φιλόσοφος, μουσικός και συνθέτης), για να μην αναφέρουμε τις εκδόσεις Helios Books (του Γκάρεθ Νάιτ). Η πόλη βρίσκεται επίσης σε απόσταση αναπνοής από τον πανίσχυρο και αρχαίο μεγαλιθικό ναό Rollright Stones, αρκετές επίσης παλιές τοποθεσίες των Ναϊτών Ιπποτών, κ.α. Η γενέτειρα του Χολστ βρίσκεται στους πρόποδες του Cotswold scarp, εκεί βρίσκεται η πηγή του μεγάλου ποταμού Τάμεση (γνωστή από τους Ρωμαίους ως “Ίσις”). Στην καρδιά της πόλης βρίσκεται ένα πραγματικά θαυμάσιο γλυπτό, που απεικονίζει τον Ποσειδώνα να ιππεύει τα θαλάσσια άλογά του μέσα από τα κύματα. Έτσι λοιπόν η μαγεία των έργων του Χόλστ επηρρεάστηκε σίγουρα από αυτή την όμορφη πόλη υδροθεραπευτήριο. Το φυσικό περιβάλλον των περιοχών που μεγάλωσε και αργότερα έζησε, ήταν καθοριστικό υπόβαθρο για την διαμόρφωση μιας όμορφης ψυχής.
Ο Χολστ γεννήθηκε το 1874 και πέρασε τα πρώτα χρόνια της ζωής του εκεί στο Τσέλτεναμ. Υπερευαίσθητο και θλιμένο παιδί, ταλαιπωρήθηκε από προβλήματα όρασης, άσθμα και μία νευροεκφυλιστική νόσο στα χέρια του. Η ψυχή του όμως αγαπούσε την μουσική. Ως παιδί απεχθανόταν την εξάσκηση στο βιολί, αλλά απολάμβανε το πιάνο.
Καθώς μεγάλωνε, ο Χολστ απέτυχε στις αρχικές του προσπάθειες να κερδίσει υποτροφίες για το Βασιλικό Κολέγιο Μουσικής και διάφορα άλλα κολέγια στο Λονδίνο. Απτόητος όμως, προσελήφθη ως οργανίστας στο εκκλησιαστικό όργανο το 1893. Μέσα σε σύντομο χρονικό διάστημα έγινε επίσης οργανίστας και χοροδιδάσκαλος μιας άλλης τοπικής χορωδιακής εταιρείας στο πραγματικά παραμυθένιο Κότσγουολντς. Αυτές οι εμπειρίες τον βοήθησαν να αναπτύξει μια καλή αντίληψη της λειτουργίας μιας χορωδίας. Η χορωδιακή μουσική και η χορωδιακή παράδοση στην Αγγλία θα παρέμεναν ζωτικής σημασίας καθ’ όλη τη διάρκεια της υπόλοιπης ζωής του.
Το φθινόπωρο του 1895 ο Γκούσταβ συνάντησε για πρώτη φορά τον Άγγλο μουσικό και ειδικό στις χορωδίες Ραλφ Βον Γουίλιαμς, έναν από τους μεγαλύτερους συνθέτες συμφωνικής μουσικής του 20ού αιώνα. Ήταν η αρχή μιας ισόβιας φιλίας με έναν άνθρωπο που θα έκανε πολλά για τη διατήρηση των αρχαίων λαϊκών τραγουδιών και εθίμων της Αγγλίας. Με τον Γουίλιαμς συνήθιζαν να παίζουν συνθέσεις παρέα και να ανταλλάσσουν ιδέες, ενώ δούλευαν μαζί πάνω στις παρτιτούρες τους. Μερικές φορές περπατούσαν κατά μήκος του Chiswick Mall ή του Τάμεση μαζί με άλλους φίλους τους από το κολέγιο, ενώ συζητούσαν την ποίηση του Walt Whitman ή τα έργα του William Morris και του Edward Carpenter. Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου ο Χολστ γνωρίστηκε επίσης με τον Τζορτζ Μπέρναρντ Σο, που τότε ασχολούνταν και αυτός με τις εσωτερικές παρδόσεις.
Το 1899 ο Χολστ ανέπτυξε ένα πάθος για τα σανσκριτικά, τον ανατολικό μυστικισμό και ειδικότερα για τις αρχές του Ινδουισμού. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον γι’ αυτόν είχαν η Ριγκ Βέδα και η Μπαγκαβάντ Γκίτα. Οι περιορισμένες μεταφράσεις που υπήρχαν εκείνη την εποχή έμοιαζαν να στερούνται ουσίας, οπότε γράφτηκε στην Σχολή Ανατολικών Γλωσσών του Ινστιτούτου του Λονδίνου για να μάθει την γλώσσα και να κάνει τις δικές του ποιητικές μεταφράσεις.
Ο Χολστ ήταν στενός φίλος ανθρώπων που ήταν μέλη της Θεοσοφικής Εταιρείας οι οποίοι σίγουρα τον επηρέασαν. Είναι προφανές από το σύνολο του έργου του ότι συμμεριζόταν τις ίδιες απόψεις. Αξίζει να σημειωθεί ότι η μητριά του ήταν επίσης μέλος της Εταιρείας και του μιλούσε τακτικά για τη φιλοσοφία της στα χρόνια της διαμόρφωσής του. Στο Λονδίνο, ο Χολστ έγινε φίλος με τον G.R.S. Mead, θεόσοφο και μεταφραστή πολλών σημαντικών ερμητικών έργων, όπως το κείμενο των Γνωστικών “Πίστις Σοφία” και το Corpus Hermeticum. Πιστεύεται ότι ο Mead τον σύστησε εκείνη την εποχή στον γνωστό αστρολόγο Alan Leo, ο οποίος ήταν επίσης μελετητής των Σανσκριτικών και μέλος, μαζί με τον Χόλστ, της Βασιλικής Ασιατικής Εταιρείας. Ο Μιντ και ο Λίο ήταν στενοί φίλοι. Εκείνη την περίοδο οι αστρολογικές γνώσεις του Χολστ αυξάνονταν πολύ. Ο Χολστ έγινε επίσης καλός φίλος με τον Clifford Bax, έναν “ένθερμο θεόσοφο”, θεατρικό συγγραφέα, ποιητή, μυθιστοριογράφο και κριτικό, ο οποίος είχε επίσης έντονο ενδιαφέρον για την αστρολογία. Τον Μπαξ, αξίζει να σημειωθεί, τον επισκέπτονταν συχνά ο Ουίλιαμ Μπάτλερ Γιέιτς, ο Κρόουλυ, ο Όστιν Όσμαν Σπέαρ, η Φλόρενς Φαρ, ο Τζον Σάιμοντς και η Λαίδη Φρίντα Χάρις, η καλλιτέχνης που έδωσε ζωή στα υπέροχα ταρώ του Κρόουλυ, “Το βιβλίο του Θωθ”.
Από τα ενδιαφέροντα και τις φιλίες του εκείνη την εποχή ξεπήδησε όλη η έμπνευση που θα γεννούσαν τους “Πλανήτες”. Πολλά άλλα μουσικά έργα θα πυροδοτηθούν επίσης από τις φιλίες και τα πνευματικά του ενδιαφέροντα. Ένα από τα λιγότερο γνωστά αλλά ίσως πιο ενδιαφέροντα έργα του είναι ο “Ύμνος στον Ιησού”, μια βαθιά γνωστικιστική εξερεύνηση του χρόνου και του χώρου. Σύμφωνα με τον G.R.S. Mead, ο “Ύμνος στον Ιησού” περιγράφει μια τελετουργία μύησης. Αξίζει να ερευνηθεί περαιτέρω αυτό το έργο.
Στην Ηλιακή μας παράδοση δεσπόζει ένας από τους σπουδαιότερους βεδικούς ύμνους, η Usha (που μεταφράζεται ως “Η Αυγή”). Ο Χολστ έκανε την ακόλουθη ερμηνεία της Usha η οποία είναι υπέροχα ποιητική:
Usha (Dawn)
Behold the Dawn, the fairest of all visions,
Day’s glory now appears.
Arise! For the night hath fled!
Arise and greet the Dawn.
Welcome her! Unveiled she now appeareth,
All things greet her radiant smile.
Borne by wingèd horse and car
She steals across the sky.
Child of heav’n arrayed in shining garments,
Blushing maiden draw thou near:
Sovran lady of earth and sky,
We hail thee as our queen.
Heav’n’s breath awakeneth creation,
The sky is all aflame,
Th’eastern Portals open wide.
The Sun draws nigh.
Greeting thee, the holy fire ascendeth,
Greeting thee, our hymns arise,
Greeting thee, the Sun appeareth,
Greeting thee, thy worshippers
Bow down and bless and adore.
Πρόκειται για μια λυρική λατρευτική ερμηνεία της Usha. Υπάρχουν πολύ όμορφες αποδόσεις αυτού και άλλων βεδικών ύμνων που με προσοχή μελοποιήθηκαν από τον Χολστ.
Ο Γκούσταβ δεν ήταν ο τυπικός θρησκευόμενος τύπος. Πίστευε ακράδαντα στις υπεράνθρωπες δυνάμεις και εκτός από την αστρολογία, επηρεάστηκε πολύ από την ανατολική θρησκευτική θεωρία – ιδιαίτερα από τα δόγματα του Ντάρμα και της μετενσάρκωσης.
Πίστευε ότι το καθήκον ενός συνθέτη είναι να εκπληρώνει πρακτικές ανάγκες και αν χρειαζόταν μουσική ακόμη και ένα σχολείο, δεν δίσταζε να την παρέχει στα παιδιά. Μπορούσε πολύ εύκολα να γράψει πεζές διασκευές από χριστουγεννιάτικα κάλαντα ή ύμνους καθώς και μεγάλα, τα λεγόμενα σοβαρά έργα, χωρίς καμία αίσθηση ανακολουθίας. Ο Χολστ θα αφιέρωνε τόσο χρόνο και φροντίδα σε ένα τραγούδι για ένα βιολί και μια φωνή, όσο και σε μια πλήρους κλίμακας χορωδιακή συμφωνία.
Ο Γκούσταβ Χολστ πέθανε δυστυχώς σε μικρή ηλικία, 59 ετών. Φαινόταν να εισέρχεται σε μια νέα δημιουργική φάση, καθώς ο παλιός αυθορμητισμός και η ζεστασιά του επέστρεφαν. Με δεδομένες τις τεχνικές που είχε αναπτύξει κατά τη δεκαετία του 1920, αναρωτιέται κανείς τι άλλο θα μπορούσε να μας είχε αφήσει…
Για τον Γκούσταβ Χολστ διαβάστε επίσης:
A biography of Gustav Holst by Ian Lace