Μία από τις βασικές αιτίες που οδηγούν σε κατάρρευση μία κοινωνία είναι και η οικονομική. Οι οικονομικές, νομισματικές και χρηματοπιστωτικές υφέσεις είναι μεταξύ άλλων, η ρίζα για τις περισσότερες από τις σύγχρονες περιπτώσεις κοινωνικής κατάρρευσης: Λατινική Αμερική, Σοβιετική Ένωση, ΗΠΑ, η δική μας περίπτωση της Ελλάδος κ.α. Αυτό συμβαίνει επειδή αφενός οι κοινωνίες σήμερα βασίζονται δυσανάλογα στην οικονομία, αφετέρου επειδή ακριβώς τα συστήματα αυτά που υποστηρίζουν μία πολύπλοκη και μεγάλη ανάπτυξη, βασίζονται στο τραπεζικό σύστημα και το εμπόριο. Οπότε όταν αυτά ραγίζουν, όλα τα άλλα ακολουθούν, προκαλώντας ρωγμές στην αλυσίδα εφοδιασμού, συρρικνώνοντας την διαθεσιμότητα πόρων κλπ. Με άλλα λόγια, όταν το μοντέλο ευημερίας σου βασίζεται σχεδόν αποκλειστικά στην οικονομία και χάσεις την οικονομία, τότε καταρρέεις και κοινωνικά. Οι οικονομικές και χρηματοπιστωτικές κρίσεις δημιουργούν ανισορροπίες που επηρεάζουν την κοινωνική συνοχή. Όταν οι άνθρωποι είναι άνεργοι, κρυώνουν και πεινάνε, το ένστικτο επιβίωσης ενεργοποιείται, οι προτεραιότητες αλλάζουν, οι εντάσεις αυξάνονται και γίνεται όλο και πιο δύσκολο να υπάρχει κοινωνική συνεννόηση. Αυτό δεν σημαίνει αναγκαστικά χάος παντού, αλλά σίγουρα στα χρόνια που έρχονται η κοινωνική διάλυση θα ενταθεί σε όλο τον κόσμο. Δεδομένων μάλιστα των ζοφερών οικονομικών προοπτικών, και ενός διαφαινόμενου παγκοσμίου πολέμου, η πιθανότητα μεγάλες οικονομίες να οδηγηθούν σε οικονομική κατάρρευση είναι όλο και πιο κοντά και σίγουρα θα παρασύρει τις αδύναμες χώρες. Ήδη σε πολλές χώρες η ύφεση φέρνει δυσκολίες στην επιβίωση. Η Ελλάδα τα έζησε και στο μέλλον η κατάσταση μπορεί να ξαναχειροτερέψει, αλλά δεν υπάρχει λόγος να φοβόμαστε αν είμαστε από πριν προετοιμασμένοι για το πώς να ανταπεξέλθουμε με μια αξιοπρεπή και ικανοποιητική ζωή σε δύσκολες περιόδους.
Βιοτικό Επίπεδο και Ποιότητα Ζωής
Ας ξεκινήσουμε με δύο σημαντικές έννοιες.
Το Βιοτικό Επίπεδο είναι μία μετρήσιμη έννοια: το επίπεδο πλούτου, άνεσης, υλικών αγαθών και κοινωνικών παροχών που είναι διαθέσιμα στα άτομα και στην κοινωνία. Από την άλλη πλευρά, η Ποιότητα Ζωής είναι ένα υποκειμενικό, άυλο μέτρο ευτυχίας.
Το Βιοτικό Επίπεδο και η Ποιότητα Ζωής επικαλύπτονται αλλά δεν συνδέονται με τον τρόπο που οι περισσότεροι άνθρωποι πιστεύουν (ή για να το θέσουμε πιο σωστά, έχουν υποστεί πλύση εγκεφάλου για να πιστεύουν). Είναι δυνατόν -και μάλιστα σύνηθες στο παρελθόν- ένα άτομο, μια οικογένεια, μια κοινότητα ή ένας ολόκληρος πληθυσμός να έχει ελάχιστα ή σχεδόν καθόλου καταναλωτικά αγαθά, ανέσεις ή ευκολίες και να είναι ευτυχισμένοι.
Ισχύει επίσης και το αντίθετο: κάποιος μπορεί να είναι πάμπλουτος και να έχει πρόσβαση σε κάθε είδους υλικά αγαθά και απολαύσεις και να εξακολουθεί να είναι δυστυχισμένος, άρρωστος και καταθλιπτικός. Σίγουρα όλοι γνωρίζουν ή τουλάχιστον έχουν ακούσει για κάποια τέτοια περίπτωση. Μπορούμε μάλιστα να πούμε χωρίς υπερβολή, ότι ο σύγχρονος πολιτισμός, παρά το γεγονός ότι σχεδόν έφτασε στο βιομηχανικό και τεχνολογικό απόγειό του, παράγει δυστυχισμένους και καταθλιπτικούς ανθρώπους με ένα σωρό ψυχικές διαταραχές. Αλλά ας αφήσουμε αυτή τη συζήτηση για μια άλλη φορά. Η κατανόηση του παραπάνω διαχωρισμού είναι κρίσιμη, και θα επιστρέψουμε σ’ αυτό σε λίγο.
Ύφεση και οικονομική κρίση
Το βιοτικό επίπεδο ενός έθνους προσδιορίζεται γενικά από το ΑΕΠ (ονομαστικό και κατά κεφαλήν). Αλλά επίσης -και σε σημαντικό βαθμό- από το πόσο καλά (ή κακά) κατανέμεται το ΑΕΠ ή ο εθνικός πλούτος.
Όταν το ΑΕΠ συρρικνώνεται, διαφορετικά τμήματα της κοινωνίας επηρεάζονται σε διαφορετικά επίπεδα. Συνολικά, η ποιότητα ζωής ολόκληρου του πληθυσμού μειώνεται. Ωστόσο, τα πράγματα είναι χειρότερα όταν ο εθνικός πλούτος συγκεντρώνεται υπερβολικά σε λίγους, διότι γεννά συναισθήματα αδικίας και εξέγερσης, τα οποία οδηγούν σε διχασμό και βία. Σε αυτή την περίπτωση η κατάρρευση του βιοτικού επιπέδου συνεπάγεται και κοινωνική διάλυση αν δεν υπάρχουν άλλα κοινωνικά θεμέλια. Επίσης, οι άνθρωποι δυσανασχετούν με την ανασφάλεια, με την απώλεια – των υλικών αγαθών, των ανέσεων, του κράτους πρόνοιας, την ανεργία. Αυτή είναι η βασική ανθρώπινη ψυχολογία. Το σοκ μπορεί να είναι πιο ισχυρό στις ανεπτυγμένες χώρες, όπου η μεσαία τάξη αποτελεί πολύ μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμιακού φάσματος. Πρόκειται για έναν πληθυσμό που έχει συνηθίσει περισσότερο σε υψηλότερους βαθμούς ασφαλείας, σταθερότητας και υλικής αφθονίας από ό,τι οι φτωχές τάξεις και ταυτόχρονα, επηρεάζεται περισσότερο από την ύφεση απ’ ότι οι πλούσιοι.
Και πάλι, οι άνθρωποι προσαρμόζονται με την πάροδο του χρόνου ως επί το πλείστον, αλλά το συναίσθημα μπορεί να είναι οδυνηρό, ιδίως στις αρχές. Η επίγνωση και η συνειδητοποίηση αυτού του μηχανισμού μπορεί να μειώσει το άγχος και να αποτρέψει τον περιττό πόνο.
Η νοοτροπία μας είναι μια σημαντική πτυχή
Νωρίτερα, αναφερθήκαμε στο ότι είναι δυνατόν να ζήσει κανείς μια ικανοποιητική ζωή με χαμηλό βιοτικό επίπεδο (ή με πτώση αυτού), κι αυτό είναι αλήθεια. Δεν είναι εύκολο, αλλά είναι εφικτό και πιο συνηθισμένο απ’ ό,τι νομίζουν αρκετοί. Αν δεν είχαμε την ελληνική εμπειρία της τελευταίας κρίσης, σίγουρα υπάρχουν πολλά παραδείγματα και ακόμη πιο ακραία στις περιόδους των παγκοσμίων πολέμων, όπου οι άνθρωποι μπορεί να τα έχασαν όλα, να ξεριζώθηκαν, αλλά με υψηλό φρόνημα και αισιοδοξία παρέμειναν ενεργοί, δυνατοί, αξιοπρεπείς και οργανωμένοι για την νέα αρχή.
Είναι λίγο γενικόλογο αλλά, πάρα πολλά από τα σημαντικά πράγματα της ζωής είναι απλά και δεν κοστίζουν. Πρέπει να το έχουμε αυτό πάντα στο πίσω μέρος του κεφαλιού μας. Σίγουρα η οικονομική ευμάρεια μπορεί να προσφέρει ευτυχία και να φέρει άνεση. Αλλά δεν μπορεί να αντισταθμίσει την ηθική, πνευματική, θεσμική και κοινωνική παρακμή. Στο λάθος πλαίσιο μάλιστα, μπορεί να ενισχύσει αυτά τα φαινόμενα. Κανένα ΑΕΠ δεν μπορεί να κάνει έναν πληθυσμό που είναι υποδουλωμένος και παγιδευμένος από τον καταναλωτισμό, το άγχος, την απληστία, τον φθόνο και την πνευματική παρακμή, πραγματικά ευτυχισμένο. Δεν υπάρχει οικονομική θεραπεία για την έλλειψη σκοπού ή νοήματος της ζωής.
Οι κυρίαρχοι του κόσμου θέλουν να μας κάνουν να πιστέψουμε ότι αυτή είναι μια αφελής ιδέα, αλλά αντιθέτως είναι μια συναρπαστική και ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΤΙΚΗ διαπίστωση. Ισχύει τόσο σε ατομικό όσο και σε συλλογικό επίπεδο. Η σύγχρονη κοινωνία έχει υποστεί πλύση εγκεφάλου ώστε να πιστεύει ότι αν κάτι έχει χαμηλό κόστος, έχει και χαμηλή αξία. Όσοι έχουν αυτή τη νοοτροπία θα υποφέρουν περισσότερο όταν τα πράγματα στενέψουν και οι πολυτέλειες δεν θα υπάρχουν πια στην καθημερινότητά μας. Γιατί είναι ωραίο να μπορούμε να αγοράζουμε τα πράγματα που μας αρέσουν. Δεν υποστηρίζουμε βέβαια τον λιτό βίο ως “φτώχεια” και μιζέρια, απλώς την εγκράτεια, τον ρεαλισμό, την προσαρμοστικότητα στην ψυχολογία και τις καλές συνήθειες για μια καλύτερη ζωή. Δεν μπορούμε να ελέγξουμε την κατεύθυνση της οικονομίας ή του κόσμου, αλλά μπορούμε να ελέγξουμε το πώς αντιδρούμε σε μια μεταβαλλόμενη πραγματικότητα. Αυτό μπορεί να κάνει τη διαφορά για τις οικογένειές μας και για εμάς.
Πρακτικά παραδείγματα
Να μάθουμε να περπατάμε περισσότερο και να χρησιμοποιούμε λιγότερο το αυτοκίνητο. Το να ζει κανείς κοντά στην εργασία του αυξάνει την ποιότητα της ζωής, καθώς σημαίνει λιγότερος χρόνος χαμένος στην κίνηση, λιγότερο άγχος και καλύτερη υγεία. Εκτός από καλή συνήθεια που είναι το να περπατάμε, να κάνουμε ποδήλατο ή να χρησιμοποιούμε τα μέσα μαζικής μεταφοράς, που σημαίνει βελτιωμένη φυσική κατάσταση, ψυχική υγεία, θετικές αλληλεπιδράσεις και καλύτερους αστικούς χώρους, σημαίνει και λιγότερες πωλήσεις αυτοκινήτων, λιγότερα έξοδα για καύσιμα, λιγότερες δαπάνες υγείας και πρόνοιας, λιγότερη φορολογία, λιγότερη ρύπανση κ.ο.κ. Οι συντομότερες μετακινήσεις παρέχουν επίσης ελεύθερο χρόνο για να περάσουμε με την οικογένεια ή τους φίλους μας, να ασχοληθούμε με ενδιαφέροντα και χόμπι και να φροντίσουμε για την οικογένειά μας. Σημαίνει βελτιωμένες πόλεις και πιο ευτυχισμένους, υγιείς ανθρώπους (ποιότητα ζωής).
Να μάθουμε να καλλιεργούμε μόνοι μας κάποια βασικά είδη διατροφής. Στην Αθήνα είναι λίγο δύσκολο, αλλά γενικά στην Ελλάδα μπορούμε να βρούμε κάποιον ελεύθερο χώρο για τέτοια χρήση, ακόμα και αυλές και ταράτσες ή ένα μικρό κομμάτι σε μια αλάνα. Οπουδήποτε. Η καλλιέργεια, εκτός από τα προϊόντα που μας προσφέρει και οικονομία στο πορτοφόλι, είναι και μία δημιουργική ενασχόληση που μας γεμίζει θετική ενέργεια, ψυχική υγεία, μας φέρνει σε επαφή με άλλους ανθρώπους και με την γη και κυρίως είναι και μία πνευματική άσκηση. Μέσα από την καλλιέργεια μαθαίνουμε αξίες όπως η υπομονή και επιμονή, η εσωτερική ανάπτυξη, η φροντίδα, η υπηρεσία κ.α.
Να περνάμε περισσότερο χρόνο στην φύση και λιγότερο στην οθόνη ή για καφέ. Σημαίνει καθαρός αέρας, φυσική κατάσταση, ψυχική υγεία, λιγότερο άγχος, πνευματική εγρήγορση. Σύντομα θα διαπιστώσει κανείς ότι εκεί έξω αρχίζει να νοιώθει πιο δραστήριος, θα έχει νέες ιδέες για να υλοποιήσει, θα γνωρίσει κι άλλους ανθρώπους για ουσιαστικές συζητήσεις και δραστηριότητες και όλ’ αυτά θα φέρουν σύντομα μία καλύτερη ποιότητα ζωής, αληθινή επαφή με την φύση, τους ανθρώπους και τον εαυτό του.
Ο δρόμος που επιλέγουμε
Ομολογουμένως, όλα τα παραπάνω είναι λίγο δύσκολα στην εποχή μας. Ο τρόπος με τον οποίο έχει σχεδιαστεί και κατασκευαστεί το σύστημα που μας κρατά δέσμιους, απαιτεί πολλές θυσίες για να πετύχει κανείς την μερική αποσύνδεσή του από την μηχανή (η οποία δεν είναι πρακτική και ούτε εγγυάται μια καλή ποιότητα ζωής).
Ωστόσο, οι συνθήκες και άλλες αλλαγές της σύγχρονης ζωής και της κοινωνικής διευθέτησης έχουν φέρει και μεγάλες ευκαιρίες που πρέπει να τις προσέξουμε. Όπως λέμε συχνά στην Λυκώρεια, δεν μπορούμε να ελέγξουμε το βιοτικό επίπεδο (μεγάλος κύκλος). Αλλά τώρα, περισσότερο από ποτέ, τα άτομα έχουν τρόπους για να επιδιώξουν μια καλύτερη ή πιο ταιριαστή ποιότητα ζωής (μικρός κύκλος). Αρκεί να θέλουν. Πρόκειται για αποτελεσματικές στρατηγικές, περισσότερο σε δύσκολους καιρούς. Μας αναγκάζουν όμως και οι συνθήκες να στραφούμε προς αυτή την κατεύθυνση.
Πέρα από την κούραση που έχουμε από την εργασία μας, η επένδυση κάποιου χρόνου, αφοσίωσης και ενέργειας στις παρακάτω κατευθύνσεις, είναι ρεαλιστική και εφικτή και αποδίδει μόνιμα αποτελέσματα ως προς την ποιότητα ζωής και την μερική αυτονόμησή μας από το σύστημα. Για παράδειγμα, δοκιμάστε να δώσετε προτεραιότητα στα εξής:
- Τον εαυτό σας (αυτό έρχεται πάντα πρώτο – βελτίωση της σωματικής και ψυχικής κατάστασης).
- Οικογένεια και φίλοι (ποιοτικός χρόνος).
- Γνώση (παραμείνετε παραγωγικοί, ενήμεροι, μέσα στις εξελίξεις).
- Θετικές και παραγωγικές συνήθειες (χόμπι, διάβασμα, γράψιμο, καλλιέργεια, εκμάθηση νέων δεξιοτήτων κλπ.)
- Θετικές και υγιείς σχέσεις (υποστήριξη και αφιέρωση χρόνου σε πράγματα και ανθρώπους που έχουν μεγαλύτερη σημασία).
- Η Κοινότητά μας (συμμετοχή, ενεργή δράση, εθελοντισμός και δικτύωση).
Δεν υπάρχουν μαγικές φόρμουλες
Κάθε άτομο έχει το δικό του μοναδικό περιβάλλον, τρόπο ζωής, προβλήματα και περιορισμούς, οπότε πρέπει να βρούμε τρόπους να είμαστε ενεργοί πάνω σε ό,τι είναι δυνατόν σύμφωνα με αυτά τα πλαίσια και τις δυνατότητες. Άλλες φορές τα καταφέρνουμε, άλλες αποτυγχάνουμε. Κανείς μας δεν ζει σε ιδανικές συνθήκες και οι περισσότεροι από εμάς πρέπει να αγωνιζόμαστε καθημερινά για να εξασφαλίσουμε τα απαραίτητα. Η σκληρή και έξυπνη εργασία εξακολουθεί να είναι απαραίτητη για να διατηρηθεί το εισόδημα και να εξασφαλιστούν οι υλικές συνθήκες. Αυτή είναι η πραγματικότητά μας. Φαγητό, θέρμανση, στέγη, δεν δίνονται δωρεάν. Οι λογαριασμοί θα συνεχίσουν να καταφθάνουν κάθε μήνα παρά τις πανδημίες, τους πολέμους σε άλλες χώρες, την οικονομική κρίση και άλλα πολλά, οπότε τα χρήματα είναι πάντα απαραίτητα.
Όσοι θέλουν να επιβιώσουν, προσαρμόζονται κατά τη διάρκεια των κρίσεων με επιμονή, ευελιξία, ιεράρχηση προτεραιοτήτων και συμβιβασμούς. Πρέπει να μάθουμε κινούμαστε και να αλλάζουμε. Δεν είμαστε δέντρα. Και να έχουμε υπόψη μας ότι ο ανταγωνισμός γίνεται πολύ πιο έντονος κατά τη διάρκεια μιας κρίσης. Η αλλαγή της νοοτροπίας και ορισμένων πρακτικών του τρόπου ζωής μας για την επίτευξη μιας υψηλότερης ποιότητας ζωής έναντι του γενικού βιοτικού επιπέδου και της περιρρέουσας παρακμιακής ατμόσφαιρας, είναι εφικτή σε ατομικό επίπεδο. Αν μένουμε ανοικτοί και ευέλικτοι, κάνουμε υπομονή και έχουμε πίστη, θα καταφέρουμε πολλά, ακόμη και αν οικονομικά δεν τα “βγάζουμε πέρα”.
Σε δύσκολους καιρούς είναι που πρέπει να βρίσκουμε την ενότητα, την ενέργεια και την επιμονή να οργώσουμε το μέλλον. Το παρελθόν έχει να μας διδάξει πολλά αν είμαστε ικανοί να αντιληφθούμε και να κατανοήσουμε. Σε κάθε κρίση, η μεγάλη πλειοψηφία των ανθρώπων με τον έναν ή τον άλλον τρόπο, επιβιώνει. Ακόμα και σε πόλεμο. Η διαφορά είναι ότι εκείνοι που ζουν με θετικές αρχές, ιδέες και πρακτικές, προχωρούν πιο πέρα από αυτό και παραμένουν στην ανάπτυξη, στην δράση και στην αισιοδοξία, παρά τις δυσκολίες. Οι παραιτηθέντες και οι διαμαρτυρόμενοι μένουν πίσω ή σέρνονται στη μιζέρια.
Να θυμόμαστε πάντα: Σκέψη και Δράση – όχι διαμαρτυρία και γκρίνια.
Διαβάστε επίσης: