Στην Λυκωρειακή αντίληψη, είναι ζωτικής σημασίας η ισορροπία μεταξύ δράσης, νοοτροπίας και πνευματικότητας. Μια και εμείς ασχολούμαστε με την επιβίωση και την διαβίωση στην φύση, έχουμε πάντα κατά νου αυτά τα τρία βασικά στοιχεία και θεωρούμε ότι ο Στωικισμός είναι ιδιαίτερα χρήσιμος προς την διαμόρφωση του ανθρώπου.
Η δράση και η νοοτροπία αφορούν περισσότερο στην ομαδικότητα και στην πρακτική πλευρά, ενώ τα πνευματικά ζητήματα είναι πιο προσωπικά και φιλοσοφικά. Μπορεί κανείς να βρει δύναμη, πίστη, αποφασιστικότητα, έμπνευση, παρηγοριά, βελτίωση της προσωπικότητας ή ό,τι χρειάζεται, στην φιλοσοφία, στην θρησκεία και άλλες πρακτικές, ακόμη και σωματική βελτίωση. Όλα αυτά αλληλοσυμπληρώνονται σε ένα αποτέλεσμα ολοκληρωμένο που αποδίδει στην ζωή. Κυρίως η Φιλοσοφία συμβάλει στην διαμόρφωση ενός κώδικα συμπεριφοράς και ενός πρακτικού και εφαρμόσιμου οδηγού για μια καλύτερη ζωή. Είναι ας πούμε το όργανο για να δουλέψουμε πάνω στην πνευματική μας διαμόρφωση και να επεξεργαστούμε την αρχαία γνώση και υψηλή σοφία της ανθρωπότητος και σίγουρα των περισσοτέρων, αν όχι όλων, των θρησκειών. Οπωσδήποτε χρήσιμη δε, αποδεικνύεται, ιδιαίτερα σε δύσκολους καιρούς κρίσης και σύγχυσης, όπως αυτοί που διανύουμε στο μεγαλύτερο μέρος του δυτικού κόσμου.
Οι περισσότεροι άνθρωποι θεωρούν την Φιλοσοφία λανθασμένα ως «αμπελο-φιλοσοφία», δηλαδή υπερβολικά θεωρητική, ακαδημαϊκή και μακριά από την καθημερινότητα. Ωστόσο, οι άνθρωποι της δράσης χρησιμοποιούν την φιλοσοφία σε όλη την ιστορία μέχρι σήμερα για να ξεπεράσουν τα εμπόδια και να επιτύχουν προσωπική ανάπτυξη και νίκες σε όλους τους τομείς της ζωής: σχέσεις, καριέρα, επιχειρήσεις, πολιτισμό, αθλητισμό, περιπέτειες, και βέβαια στα πεδία των μαχών γράφοντας ιστορία και γεννώντας μεγάλους ήρωες. Το ίδιο λοιπόν, και στην επιβίωση και διαβίωση στην φύση, στην οργάνωση της αυτάρκειας, η φιλοσοφία είναι ένα πολύ σημαντικό “εργαλείο”.
Τι είναι ο Στωικισμός
Ο Στωικισμός είναι μία σχολή της ελληνικής φιλοσοφίας που ιδρύθηκε στην αρχαία Αθήνα από τον Ζήνωνα τον Κιτιέα στις αρχές του 3ου αιώνα π.Χ. Οι πιο γνωστοί εκφραστές και υποστηρικτές της είναι ο Επίκτητος, ο Κάτων, ο Σενέκας και ο Μάρκος Αυρήλιος, ο οποίος θεωρείται ένας από τους σοφότερους αυτοκράτορες της Ρώμης.
Ο Στωικισμός υποστηρίζει ότι η αρετή και η κρίση βασίζονται στην συμπεριφορά και όχι στα λόγια και στην πίστη. Ως εκ τούτου, δεν πρόκειται για κάποια θεωρητική προσέγγιση της ζωής, πόσο μάλλον για μία ακαδημαϊκή διαλεκτική. Είναι μια πολύ εφαρμόσιμη φιλοσοφία που αποτελείται από απλές αλλά σταθερές, αποδεδειγμένες και -το κυριότερο- εφαρμόσιμες αρχές που φέρουν την σοφία δοκιμασμένων στον χρόνο πρακτικών. Αυτός είναι και ο λόγος που αποδίδει πρακτικά αποτελέσματα.
Γιατί Στωικισμός
Ο Στωικισμός απευθύνεται στον άνθρωπο της δράσης. Όποιος ασχολείται με την ζωή στην φύση, την επιβίωση και την αυτάρκεια, έχει κατά νου σίγουρα, δύο γνωστά ρητά: «Έσω έτοιμος» και «ο Τολμών νικά». Και μόνο αυτά, είναι Στωικής φιλοσοφίας. Θα εντυπωσιαστεί κανείς όταν ανακαλύψει πόσα κοινά έχουν οι στωικές αρχές με αυτόν τον τρόπο ζωής και πόσο νόημα αυτός δίνει στον άνθρωπο της δράσης. Εμείς γενικά φροντίζουμε πάντα να αποφεύγουμε το κήρυγμα, αλλά βιωματικά μέσα από την δράση με νόημα, να μεταδίδουμε αρχές και να διαμορφώνουμε ανθρώπους. Περισσότερο με τις πράξεις, παρά με ομιλίες και λόγια, γιατί η εμπειρία είναι αυτή που καταγράφεται στο υποσυνείδητο. Σε αυτόν λοιπόν τον τρόπο, ο Στωικισμός μας παρέχει γνώσεις και σοφία, τόσο σε ατομικό όσο και συλλογικό επίπεδο, ειδικά όταν εξασκούμαστε στην ζωή χωρίς τις πολυτέλειες των πόλεων.
Παρακάτω, εξετάζουμε μερικές από τις βασικές στωικές αρχές και πώς αυτές σχετίζονται με τα πεδία δράσης μας, την επιβίωση, την αυτάρκεια, την οργάνωση και ετοιμότητα να αντιμετωπίζουμε δοκιμασίες, κλπ.
«Επικεντρωθείτε σε ό,τι μπορείτε να ελέγξετε»
Το κεντρικό δόγμα του στωικισμού είναι ταυτόχρονα το πιο απλό και ισχυρό. Είναι η θεωρία των μεγάλων και μικρών κύκλων.
«Το κύριο καθήκον στη ζωή είναι απλώς το εξής: να αναγνωρίζω και να διαχωρίζω τα ζητήματα, ώστε να μπορώ να πω στον εαυτό μου με σαφήνεια ποια είναι εξωτερικά στοιχεία που δεν ελέγχονται από εμένα και ποια έχουν να κάνουν με τις επιλογές που πραγματικά ελέγχω. Πού λοιπόν να αναζητώ το καλό και το κακό; Όχι στα ανεξέλεγκτα εξωτερικά, αλλά μέσα μου, στις επιλογές που είναι δικές μου…» – Επίκτητος
Ο Επίκτητος γεννήθηκε ως σκλάβος, αλλά έγινε ένας από τους πιο σπουδαίους φιλοσόφους και διδασκάλους στον αρχαίο κόσμο. Συνέβαλε δε τα μέγιστα στην Στωική φιλοσοφία.
Ένας άλλος τρόπος να εκφράσουμε αυτή την ιδέα του Επικτήτου, είναι αυτό που λέμε συνήθως, ότι… «δεν ελέγχουμε τι συμβαίνει, αλλά το πώς αντιδρούμε σε αυτό που συμβαίνει». Αυτό είναι πολύ σημαντικό στην ζωή, ανεξαρτήτως του εκάστοτε πλαισίου. Παρόλα αυτά, γίνεται ακόμα πιο καίριο σε δύσκολες περιόδους όπως τώρα και ακόμη περισσότερο κατά την επιβίωση στην φύση, μιας και τότε είναι που η εστίαση των προσπαθειών μας σε κρίσιμες ενέργειες, είναι ζωτικής σημασίας για να βελτιώσουμε την διαβίωσή μας.
«Εξάσκηση στις αντιξοότητες»
Οι αρχαίοι Στωικοί όλων των κοινωνικών στρωμάτων συνήθιζαν περιστασιακά να εγκαταλείπουν τα υπάρχοντά τους και τα σπίτια τους για να περάσουν ένα διάστημα στους δρόμους ή στο δάσος, βιώνοντας την ζωή με πολύ λίγα ή καθόλου υπάρχοντα, ανέσεις και ευκολίες.
«Ο Σενέκας, ο οποίος απολάμβανε μεγάλο πλούτο ως σύμβουλος του Νέρωνα, πρότεινε να αφήνουμε στην άκρη έναν ορισμένο αριθμό ημερών κάθε μήνα για να εξασκούμε την φτώχεια. Πάρτε λίγο φαγητό, φορέστε τα χειρότερα ρούχα σας και αφήστε την άνεση του σπιτιού και του κρεβατιού σας. Βάλτε τον εαυτό σας αντιμέτωπο με τη φτώχεια, έλεγε, θα αναρωτηθείτε: “Είναι αυτό που φοβόμουν κάποτε;”».
Είναι σημαντικό να θυμόμαστε ότι πρόκειται για μία άσκηση. Δεν εννοεί να «σκεφτόμαστε» την λιτότητα, εννοεί να την ζήσουμε. Η αστική άνεση είναι το χειρότερο είδος δουλείας, επειδή ζεις με τον φόβο ότι μια κρίση ή κάποια τράπεζα μπορεί σου την πάρει. Αν όμως μπορούμε όχι απλώς να προβλέψουμε την λιτότητα, αλλά να την εξασκήσουμε, τότε δεν έχουμε την ανασφάλεια μιας πιθανής δυστυχίας. Επίσης μαθαίνουμε να εκτιμούμε αυτό που έχουμε και να δίνουμε αξία στα απλά πράγματα που έχουμε ξεχάσει.
Η εξάσκηση σε αυτό που φοβόμαστε και η εξάσκηση στις αντιξοότητες, μπορεί να προσφέρει ωριμότητα, σοφία, μια πιο βαθιά εμπειρία ζωής και τελικά να κάνει τις δυσκολίες λιγότερο φοβερές και πιο υποφερτές (όταν και αν έρθουν). Με βάση αυτή την ιδέα μπορούμε να γίνουμε πιο ανθεκτικοί και καλύτερα προετοιμασμένοι για τις δύσκολες καταστάσεις. Αν ξέρεις να ζεις στην φύση και διαθέτεις τις βασικές ικανότητες επιβίωσης δεν έχεις καμία ανασφάλεια, αντιθέτως έχεις αυτοπεποίθηση για ό,τι κι αν συμβεί.
«Θα περάσει κι αυτό»
Τα πάντα είναι παροδικά, κυκλικά. Ο κλασικός Ισπανός συγγραφέας Μιγκέλ ντε Θερβάντες έθεσε τέλεια αυτή την ιδέα στο αριστουργηματικό μυθιστόρημά του, Δον Κιχώτης:
«Γιατί ούτε το καλό ούτε το κακό μπορούν να διαρκέσουν για πάντα, και έτσι προκύπτει ότι, αφού το κακό κράτησε πολύ καιρό, το καλό πρέπει τώρα να είναι κοντά».
Αυτό συμπυκνώνει επίσης δύο σημαντικά μαθήματα: να διατηρούμε την ελπίδα, να βλέπουμε το φως στην άκρη του τούνελ όταν οι καιροί είναι άσχημοι και να εκτιμούμε, να είμαστε ευγνώμονες και να ζούμε την κάθε στιγμή όταν οι καιροί είναι καλοί.
«Memento Mori»
Μemento mori σημαίνει, «Θυμήσου ότι θα πεθάνεις».
Ο διαλογισμός του θανάτου μπορεί να μας δώσει δύναμη, θάρρος και μια δόση γαλήνης για να αντιμετωπίζουμε τις αντιξοότητες και τους κινδύνους. Μην στεναχωριέστε για τα μικρά πράγματα. Μην παίρνετε τα πάντα τόσο σοβαρά. Να θυμίζετε στον εαυτό σας ότι κανείς δεν ζει για πάντα. Να είστε λοιπόν αξιοπρεπείς, να κάνετε καλά πράγματα και να είστε ταπεινοί.
Ο Μάρκος Αυρήλιος είπε:
«Θα μπορούσαμε να φύγουμε από την ζωή, αυτή τη στιγμή. Αφήστε αυτό να καθορίσει τι κάνουμε, τι λέμε και τι σκεφτόμαστε.»
Αυτή είναι μια πρόταση για να κατευθύνουμε τις πράξεις μας με τον καλύτερο, πιο δίκαιο και αξιοπρεπή τρόπο, σαν να είναι αυτές οι τελευταίες μας πράξεις στην Γη. Γιατί μπορεί και να είναι.
«Προνοητικότητα»
«Η σκέψη, η προνοητικότητα, η επιμέλεια, και η σύνεση δεν έχουν δοθεί σε κανένα άλλο πλάσμα παρά μόνο στον άνθρωπο.» …
«Σε περιόδους ασφάλειας το πνεύμα πρέπει να προετοιμάζεται για τις δύσκολες στιγμές. Και αν η τύχη του χαρίζει εύνοια, τότε είναι η κατάλληλη στιγμή για να ενισχυθεί απέναντι στις προκλήσεις της». – Σενέκας
Η «προνοητικότητα για το χειρότερο» όπως έλεγαν οι Ρωμαίοι, μπορεί κάλλιστα να θεωρηθεί ένα άλλο βασικό στοιχείο της ετοιμότητάς μας. Η προμελέτη αρνητικών σεναρίων και καταστάσεων, μας βοηθά να προετοιμαστούμε για τις αποτυχίες και τα προβλήματα, τα οποία είναι αναπόφευκτα.
Αλλά προσοχή: αυτό δεν είναι το ίδιο με το να βρισκόμαστε συνέχεια σε μία δίνη αρνητικών σκέψεων ή αδράνειας. Η ενασχόληση με την καταστροφολογία και η απαισιοδοξία είναι αντιπαραγωγικές καταστάσεις του νου. Αλλά η προνοητικότητα με στόχο την χάραξη στρατηγικής, τον σχεδιασμό και την δράση είναι μια άσκηση που δημιουργεί ετοιμότητα και αυτοπεποίθηση. Πρέπει να είμαστε οργανωμένοι για κάθε ενδεχόμενο, όπως κρίσεις, πολέμους ή φυσικές καταστροφές.
«Υποφέρουμε περισσότερο στο μυαλό μας παρά στην πραγματικότητα»
Αν υποφέρουμε με την ιδέα για κάτι κακό, υποφέρουμε περισσότερο από όσο χρειάζεται. Αυτό είναι σύνηθες αν ζούμε πιο πολύ στο παρελθόν ή στο μέλλον και όχι στο παρόν. Είναι επίσης αντιπαραγωγικό και δεν βασίζεται στην πραγματικότητα, επειδή η φαντασία μας μπορεί να κάνει τα πράγματα και τις καταστάσεις πολύ χειρότερες από ό,τι είναι, ειδικά αυτές που μπορεί να συμβούν στο μέλλον ή ως αποτέλεσμα των πράξεων και των αποφάσεών μας. Όπως εξηγεί ο Σενέκας:
«Συνηθίζουμε να υπερβάλλουμε, ή να φανταζόμαστε, ή να προβλέπουμε την λύπη. Με τον τρόπο αυτό, βάζουμε τον εαυτό μας σε μια ψυχική διάθεση που δεν συνάδει με την κατάσταση στην οποία τυχαίνει να βρισκόμαστε πραγματικά. Χάνουμε την αίσθηση του παρόντος και εξωραΐζουμε το μέλλον με τους φόβους και τις ανασφάλειές μας. Συχνά, η μεγαλύτερη εσωτερική μας ταραχή δεν είναι μια πάθηση της πραγματικότητας, αλλά μια ασυνείδητη εκδήλωση των ανεπαρκειών που αντιλαμβανόμαστε… Η άμεση συνέπεια του χάσματος μεταξύ αντίληψης και πραγματικότητας, είναι ότι στο άτομο υπάρχει η σε μεγάλο βαθμό αυτοπροκαλούμενη, αλλά ωστόσο ενοχλητική, αγωνία του νου.»
«Amor fati»
Το Amor fati μεταφράζεται ως «αγάπη για τη μοίρα». Δηλαδή να αντιμετωπίζουμε οτιδήποτε μας συμβαίνει και κάθε στιγμή, ακόμη και τις κακές, ως κάτι που πρέπει να το αποδεχόμαστε και να το ζούμε πλήρως. Ανεξαρτήτως από το πόσο δύσκολη ή κακή είναι η κατάσταση, όλα συμβαίνουν για κάποιον λόγο. Η περιορισμένη μας αντίληψη αγνοεί το μεγαλύτερο σχέδιο πίσω από οτιδήποτε συμβαίνει. Όμως συμβαίνει, και πρέπει να αποδεχόμαστε ό,τι έρχεται στο δρόμο μας με θάρρος και αποφασιστικότητα.
Οι αρχές του στωικισμού μιλούν από μόνες τους. Είναι σοφές, αλλά ταυτόχρονα εφαρμόσιμες και έτσι εξυπηρετούν έναν πολύ πρακτικό σκοπό, αν μπορούμε να διαλογιζόμαστε συνεχώς πάνω σε αυτές και να τις εσωτερικεύουμε. Υπάρχουν ακόμη πολλά γραπτά της Στωικής φιλοσοφίας που μπορούν να μας βοηθήσουν να οργανώσουμε μια καλύτερη ζωή και κάτω από οποιαδήποτε περίσταση. Επίσης διαδικτυακά υπάρχουν πολλές πηγές για να εμπνεύσουν και να καθοδηγήσουν όσους αναζητούν περισσότερα για τον Στωικισμό.
Διαβάστε:
- «Τα εις Εαυτόν» Μάρκου Αυρηλίου
- «Εγχειρίδιον» Επικτήτου
- Τα «Εις εαυτόν» του Μάρκου Αυρηλίου είναι ένας οδηγός ζωής και στοχασμού για κάθε εποχή
